Trong pháp luật hình sự Việt Nam, các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), nhằm đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và quyết định hình phạt phù hợp. Bài viết này sẽ giúp bạn tìm hiểu về các tình tiết này.
1. Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
Theo quy định tại Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)
1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:
a, Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;
b,Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;
c) Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng;
d) Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết;
đ) Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
e) Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra;
g) Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra;
h) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;
i) Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng;
k) Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức;
l) Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;
m) Phạm tội do lạc hậu;
n) Người phạm tội là phụ nữ có thai;
o) Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên;
p) Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng;
q) Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;
r) Người phạm tội tự thú;
s) Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
t) Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án;
u) Người phạm tội đã lập công chuộc tội;
v) Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác;
x) Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.
2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.
3. Các tình tiết giảm nhẹ đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt.
Việc pháp luật đưa ra quy định về tình tiết giảm nhẹ là một chính sách khoan hồng cho người phạm tội, giúp người phạm tội phối hợp làm việc và tạo điều kiện để người phạm tội được áp dụng khung hình phạt thấp khi xử lý hình sự.
2. Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Theo Quy định tại Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)
1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
a) Phạm tội có tổ chức;
b) Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội;
d) Phạm tội có tính chất côn đồ;
đ) Phạm tội vì động cơ đê hèn;
e) Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng;
g) Phạm tội 02 lần trở lên;
h) Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm;
i) Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai hoặc[17]người đủ 70 tuổi trở lên;
k) Phạm tội đối với người ở trong tình trạng không thể tự vệ được, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, người bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác;
l) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội;
m) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt hoặc tàn ác để phạm tội;
n) Dùng thủ đoạn hoặc phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người để phạm tội;
o) Xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội;
p) Có hành động xảo quyệt hoặc hung hãn nhằm trốn tránh hoặc che giấu tội phạm.
2. Các tình tiết đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng.
Việc pháp luật đưa ra quy định về tình tiết tăng nặng nhằm mục đích răng đe người phạm tội, để bảo vệ trật tự xã hội cũng như đem lại công bằng cho người bị hại.
3. Ảnh hưởng của các tình tiết này đến mức hình phạt
- Nếu có nhiều tình tiết giảm nhẹ, Tòa án có thể giảm nhẹ hình phạt hoặc chuyển từ hình phạt tù sang hình phạt khác nhẹ hơn.
- Nếu có tình tiết tăng nặng, hình phạt có thể bị tăng lên trong khung hình phạt đã quy định.
- Tòa án sẽ xem xét tổng thể các tình tiết để đảm bảo sự công bằng trong xét xử.
Kết luận
Tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đóng vai trò quan trọng trong việc xác định mức hình phạt đối với người phạm tội. Các tình tiết này giúp Tòa án xem xét một cách công bằng, đảm bảo sự phân hóa hình phạt phù hợp với mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội cũng như nhân thân của bị cáo. Việc áp dụng đúng các tình tiết này không chỉ bảo đảm công lý mà còn góp phần giáo dục, răn đe và tạo điều kiện cho người phạm tội có cơ hội cải tạo, hòa nhập cộng đồng.
