I. Khái niệm và đặc điểm chứng cứ
1. Khái niệm
Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật Tố tụng hình sự quy định, được dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án theo quy định tại Điều 86 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
2. Đặc điểm
– Tính khách quan: Chứng cứ phải là những sự thật khách quan, tồn tại độc lập với ý thức của con người.
– Tính liên quan: Chứng cứ phải có mối liên hệ với vụ án, có khả năng làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án.
– Tính hợp pháp: Chứng cứ phải được thu thập theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.
II. Phân loại chứng cứ trong tố tụng hình sự
1. Phân loại theo hình thức thể hiện
– Chứng cứ trực tiếp: Chứng cứ phản ánh trực tiếp sự việc phạm tội (nhân chứng nhìn thấy hành vi phạm tội).
– Chứng cứ gián tiếp: Chứng cứ không trực tiếp phản ánh tội phạm nhưng có thể suy luận ra bản chất vụ án (camera an ninh ghi lại bóng dáng của nghi phạm).
2. Phân loại theo nguồn gốc
– Chứng cứ vật chất: Dấu vết, tang vật của vụ án (vũ khí, tiền bạc, đồ vật liên quan).
– Chứng cứ lời nói: Lời khai của bị can, bị cáo, nhân chứng, người bị hại.
– Chứng cứ tài liệu: Giấy tờ, hồ sơ, báo cáo có liên quan đến vụ án.
3. Phân loại theo giá trị chứng minh
– Chứng cứ buộc tội: Dùng để xác định bị can, bị cáo có tội.
– Chứng cứ gỡ tội: Là chứng cứ giúp làm rõ bị can, bị cáo không phạm tội hoặc có tình tiết giảm nhẹ.
III. Các trường hợp loại trừ chứng cứ
Theo Điều 87 BLTTHS, chứng cứ có thể bị loại trừ nếu:
- Được thu thập bằng các biện pháp vi phạm pháp luật như bức cung, nhục hình.
- Bị làm giả, không đảm bảo tính khách quan.
- Không có giá trị pháp lý do không đáp ứng tiêu chuẩn chứng cứ hợp pháp.
IV. Quy trình thu thập chứng cứ
1. Nguồn thu thập chứng cứ
Theo Điều 88 BLTTHS, chứng cứ có thể được thu thập từ:
- Người tố giác, báo tin về tội phạm.
- Người bị bắt, bị can, bị cáo, bị hại.
- Nhân chứng, chuyên gia giám định.
- Dữ liệu điện tử, hồ sơ tài liệu có liên quan.
2. Phương pháp thu thập chứng cứ
Các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng nhiều phương pháp như:
- Khám xét, thu giữ vật chứng.
- Lấy lời khai, đối chất.
- Trích xuất dữ liệu điện tử.
3. Đánh giá chứng cứ
Chứng cứ phải được đánh giá dựa trên nguyên tắc khách quan, toàn diện, đầy đủ và thống nhất với các chứng cứ khác theo Điều 108 BLTTHS.
4. Sử dụng chứng cứ trong tố tụng
Chứng cứ được dùng để làm sáng tỏ sự thật vụ án, buộc tội hoặc bào chữa cho bị cáo, xác định tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Kết luận
Chứng cứ đóng vai trò quan trọng trong quá trình tố tụng hình sự, là cơ sở để xác định sự thật khách quan của vụ án. Việc thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ phải tuân thủ quy định pháp luật để đảm bảo tính công bằng, minh bạch trong tố tụng hình sự.
