Cần siết chặt quản lý bán hàng online để chống lừa đảo xuyên biên giới

Trong vài năm trở lại đây, thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam bùng nổ, trở thành kênh mua sắm phổ biến không chỉ trong nước mà còn mở rộng sang các giao dịch xuyên biên giới. Hàng hóa từ nhiều quốc gia có thể dễ dàng tiếp cận người tiêu dùng Việt Nam thông qua các sàn TMĐT, mạng xã hội và ứng dụng di động.

Bối cảnh

Cùng với lợi ích kinh tế, các hành vi lừa đảo trực tuyến ngày càng gia tăng và tinh vi: giả mạo thương hiệu, bán hàng giả – hàng kém chất lượng, thu tiền nhưng không giao hàng, đánh cắp thông tin cá nhân, chiếm đoạt tài khoản ngân hàng. Đặc biệt, trong các giao dịch xuyên biên giới, việc truy vết và xử lý đối tượng vi phạm gặp nhiều khó khăn do khác biệt pháp luật, rào cản ngôn ngữ và hạn chế về hợp tác điều tra quốc tế.

Các đối tượng lừa đảo thường lợi dụng:

• Lỗ hổng xác thực người bán trên sàn TMĐT, mạng xã hội.
• Thiếu kiểm soát giao dịch quốc tế, nhất là khi người bán ở nước ngoài.
• Chế tài xử lý chưa đủ mạnh, dẫn đến tình trạng tái phạm hoặc chuyển hướng sang hình thức mới.

Cơ sở pháp lý hiện hành

Hoạt động bán hàng online và chống gian lận TMĐT hiện đang được điều chỉnh bởi:

1. Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử và Nghị định 85/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52/2013/NĐ-CP về TMĐT.
2. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 – quy định nghĩa vụ cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về người bán, hàng hóa, dịch vụ.
3. Nghị định 98/2020/NĐ-CP: Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
4. Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):

• Điều 174: Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
• Điều 290: Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử để chiếm đoạt tài sản.

Mặc dù khung pháp lý đã hình thành, nhưng vẫn còn khoảng trống trong quản lý TMĐT xuyên biên giới, cụ thể:

• Chưa có cơ chế kiểm soát chặt chẽ danh tính người bán ở nước ngoài.
• Chưa quy định rõ trách nhiệm pháp lý của sàn TMĐT khi để xảy ra lừa đảo.
• Cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa nền tảng TMĐT và cơ quan quản lý còn hạn chế.

Kiến nghị siết chặt quản lý

3.1. Tăng chế tài xử lý vi phạm

Nâng mức phạt hành chính đối với hành vi không xác minh thông tin người bán, không gỡ bỏ gian hàng vi phạm hoặc chậm xử lý khi có phản ánh.

Bổ sung trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại vận hành sàn TMĐT nếu cố ý tiếp tay, bỏ qua gian lận hoặc thu lợi từ hành vi vi phạm.

3.2. Quy định bắt buộc về xác thực người bán

Áp dụng xác minh danh tính đa lớp: đối chiếu giấy tờ pháp lý, tài khoản ngân hàng và thông tin liên hệ thực tế.

Với người bán ở nước ngoài, yêu cầu cung cấp thông tin pháp nhân hợp pháp tại nước sở tại và có đại diện pháp lý tại Việt Nam để đảm bảo nghĩa vụ giải quyết tranh chấp.

Xây dựng cơ chế tài khoản ký quỹ/bảo chứng, chỉ giải ngân sau khi người mua xác nhận nhận hàng đúng mô tả.

3.3. Nâng cao trách nhiệm của sàn TMĐT

Nghĩa vụ giám sát và gỡ bỏ ngay lập tức gian hàng có dấu hiệu lừa đảo, kể cả khi chưa có kết luận điều tra chính thức.

Lưu trữ dữ liệu giao dịch tối thiểu 02 năm để phục vụ truy xuất khi cần.

Báo cáo định kỳ cho cơ quan quản lý nhà nước về số lượng khiếu nại, vụ việc gian lận và biện pháp xử lý.

3.4. Hợp tác quốc tế chống lừa đảo xuyên biên giới

Ký kết thỏa thuận hợp tác với các quốc gia có lượng giao dịch lớn với Việt Nam để trao đổi thông tin người bán vi phạm và dữ liệu giao dịch.

Tham gia cơ chế theo dõi, phong tỏa dòng tiền quốc tế nhằm ngăn chặn kịp thời việc tẩu tán tài sản.

Kết luận

Bán hàng online xuyên biên giới là xu thế tất yếu, mang lại cơ hội kinh tế nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro lừa đảo. Để bảo vệ người tiêu dùng và giữ vững niềm tin vào môi trường TMĐT, Việt Nam cần siết chặt quản lý, từ khâu xác thực người bán, nâng cao trách nhiệm của sàn TMĐT, tăng chế tài xử lý vi phạm đến việc đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Chỉ khi có cơ chế quản lý chặt chẽ, minh bạch và chế tài đủ sức răn đe, TMĐT mới có thể phát triển bền vững và an toàn.

Xem thêm 

Quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương có gì đặc biệt?

Quyền và nghĩa vụ mà người tiêu dùng cần biết năm 2025

Trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin cho người tiêu dùng

Bồi thường thiệt hại: Có nguyên tắc, có giới hạn