Chuyển khoản trước rồi mất liên lạc – Có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?

Trong thời đại giao dịch trực tuyến ngày càng phổ biến, việc chuyển khoản trước khi nhận hàng hoặc dịch vụ không còn xa lạ. Tuy nhiên, rủi ro xảy ra khi người nhận tiền bỗng dưng “mất hút”, khiến nhiều người đặt câu hỏi: Đây là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản hay chỉ là tranh chấp dân sự?

1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh

Các quy định pháp luật liên quan gồm:

• Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 – Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
• Điều 280, 351, 357, 360, 363 Bộ luật Dân sự 2015 – Nghĩa vụ giao tài sản, trách nhiệm do vi phạm nghĩa vụ, giao kết và thực hiện hợp đồng.
• Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 – Quy trình tố giác tội phạm hoặc khởi kiện dân sự.

2. Khi nào là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản?

Một vụ việc chỉ bị xử lý hình sự khi thỏa mãn đồng thời các điều kiện sau:

(1) Có thủ đoạn gian dối ngay từ đầu

• Người nhận tiền sử dụng thông tin giả, mạo danh cá nhân hoặc tổ chức uy tín, đưa ra thông tin sai sự thật về hàng hóa/dịch vụ.
• Hành vi gian dối xảy ra trước hoặc tại thời điểm giao dịch, nhằm tạo niềm tin để người bị hại chuyển tiền.

(2) Có mục đích chiếm đoạt tài sản

• Sau khi nhận tiền, người này bỏ trốn, cắt đứt mọi liên lạc hoặc thể hiện rõ việc không có ý định thực hiện nghĩa vụ.
• Tài sản chiếm đoạt có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu đồng nhưng thuộc các trường hợp đặc biệt (gây hậu quả nghiêm trọng, tái phạm nguy hiểm, chiếm đoạt của người yếu thế…).

Ví dụ: A đăng bán laptop giá rẻ bất thường, yêu cầu khách chuyển khoản 100% trước. Sau khi nhận tiền, A chặn liên lạc, địa chỉ giao dịch không tồn tại. Hành vi này hội đủ yếu tố cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 BLHS.

3. Khi nào chỉ là tranh chấp dân sự?

Nếu người nhận tiền ban đầu có ý định thực hiện giao dịch thật nhưng sau đó vì nguyên nhân khách quan hoặc bất đồng hợp đồng mà không hoàn thành nghĩa vụ, thì vụ việc được xử lý theo quan hệ dân sự.

Các trường hợp thường gặp:

• Giao hàng/dịch vụ trễ do sự kiện bất khả kháng (thiên tai, dịch bệnh, tai nạn…).
• Có hợp đồng hoặc thỏa thuận rõ ràng, hàng hóa/dịch vụ có thật, nhưng xảy ra mâu thuẫn về chất lượng, giá cả, thời gian thực hiện.
• Người nhận tiền vẫn duy trì liên lạc, nhưng chậm hoàn trả hoặc không đồng ý trả tiền do tranh chấp về nghĩa vụ.

Ví dụ: B nhận tiền đặt cọc làm nội thất, đã mua một phần nguyên liệu. Do xưởng bị cháy nên không giao hàng đúng hẹn, hai bên mâu thuẫn về việc hoàn tiền. Đây là vi phạm nghĩa vụ hợp đồng, giải quyết bằng khởi kiện dân sự, không phải vụ án hình sự.

4. Bảng phân biệt nhanh

5. Lời khuyên pháp lý

• Trước khi chuyển tiền: Xác minh thông tin đối tác, yêu cầu giấy tờ/hợp đồng, ưu tiên phương thức thanh toán an toàn (COD, ký quỹ…).
• Khi nghi ngờ gian dối: Lưu lại toàn bộ chứng cứ (tin nhắn, hóa đơn, sao kê ngân hàng) và tố giác tới cơ quan công an.
• Nếu chỉ là vi phạm hợp đồng: Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện dân sự để yêu cầu hoàn tiền hoặc bồi thường theo Bộ luật Dân sự.

6. Kết luận

Không phải mọi trường hợp “chuyển khoản trước rồi mất liên lạc” đều cấu thành tội phạm. Yếu tố quyết định nằm ở ý định gian dối và thủ đoạn ngay từ đầu. Nếu chứng minh được đối phương dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản, có thể truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 174 BLHS. Ngược lại, nếu đó là vi phạm nghĩa vụ dân sự, vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án dân sự.

Việc hiểu rõ ranh giới này giúp người dân chọn đúng hướng xử lý, tránh nhầm lẫn giữa tranh chấp dân sự và tội phạm hình sự, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình một cách hiệu quả.

Xem thêm 

Quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương có gì đặc biệt?

Quyền và nghĩa vụ mà người tiêu dùng cần biết năm 2025

Trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin cho người tiêu dùng

Bồi thường thiệt hại: Có nguyên tắc, có giới hạn