Gây cháy rừng trong mùa khô, ảnh hưởng đến dân cư – Cấu thành tội gì?

Mở đầu

Vào mùa khô, nắng nóng kéo dài khiến nhiều khu vực rừng tại Việt Nam, đặc biệt ở Tây Nguyên, miền Trung và Nam Bộ rơi vào tình trạng “báo động đỏ” về nguy cơ cháy. Không ít vụ cháy rừng bắt nguồn từ hành vi bất cẩn của người dân: đốt nương rẫy, đốt rác, hoặc sử dụng lửa gần khu vực rừng. Khi ngọn lửa vượt ra ngoài tầm kiểm soát, hậu quả không chỉ là thiệt hại về tài nguyên rừng mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống, sức khỏe và tính mạng của người dân. Vậy, hành vi này có bị xử lý hình sự không? Cấu thành tội danh nào?

Gây cháy rừng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự

Căn cứ pháp lý

Theo quy định tại Điều 243 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), người nào hủy hoại rừng hoặc có hành vi làm rừng bị hủy hoại trái pháp luật có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu thuộc một trong các trường hợp sau:

• Hủy hoại từ 0,1 ha rừng đặc dụng hoặc rừng phòng hộ trở lên;
• Hủy hoại từ 0,5 ha rừng sản xuất trở lên;
• Gây thiệt hại nghiêm trọng đến môi trường;
• Làm chết người hoặc gây thương tích;
• Đã từng bị xử lý vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án về hành vi tương tự mà còn tái phạm;
• Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

Mức hình phạt cơ bản là từ 01 đến 05 năm tù. Trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị phạt từ 05 năm đến 10 năm tù hoặc tù chung thân nếu hủy hoại rừng trên diện rộng, làm chết nhiều người, gây thảm họa môi trường…

Áp dụng vào hành vi gây cháy rừng

Khi người dân đốt nương rẫy, đốt rác, nấu nướng… gây cháy lan vào rừng, thiêu rụi hàng chục héc-ta rừng – đặc biệt là rừng đặc dụng hoặc rừng phòng hộ thì hành vi này có thể bị xử lý hình sự theo Điều 243 nêu trên, dù có chủ ý hay không.

Nếu vụ cháy gây chết người, làm thiệt hại tài sản của các hộ dân lân cận, thì người gây ra còn có thể bị truy cứu theo các tội khác như:

• Tội vô ý làm chết người – Điều 128 BLHS;
• Tội vô ý gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác – Điều 138 BLHS;
• Tội vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy – Điều 313 BLHS;
• Tội hủy hoại tài sản – Điều 178 BLHS (nếu tài sản bị thiêu hủy có giá trị từ 2.000.000 đồng trở lên hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc trường hợp tái phạm…).

Cấu thành tội phạm

Để xác định một người có phạm tội hay không, cần xét đủ bốn yếu tố cấu thành:

• Khách thể: Hành vi xâm phạm đến tài nguyên rừng là tài sản thuộc sở hữu toàn dân, được Nhà nước thống nhất quản lý.
• Mặt khách quan: Người gây cháy có hành vi trực tiếp như châm lửa, đốt rác, xử lý thực bì… dẫn đến cháy rừng. Hành vi có thể là cố ý trực tiếp (biết rõ, muốn cháy rừng) hoặc vô ý do cẩu thả (không kiểm soát được lửa, không lường trước rủi ro mùa khô).
• Chủ thể: Cá nhân từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự; hoặc pháp nhân nếu có tổ chức sử dụng phương tiện gây cháy.
• Mặt chủ quan: Người gây cháy có thể có lỗi cố ý hoặc vô ý. Trường hợp phổ biến là vô ý nhưng vẫn bị xử lý nếu hậu quả nghiêm trọng xảy ra.

Tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ

Tình tiết tăng nặng

Căn cứ Điều 52 BLHS, một số tình tiết tăng nặng thường gặp trong các vụ cháy rừng mùa khô:

• Điểm l khoản 1: “Lợi dụng hoàn cảnh thiên tai để phạm tội” – thời điểm mùa khô hanh, gió mạnh, khả năng cháy lan cao;
• Điểm m: “Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt” – cố tình ngụy trang hành vi, tạo hiện trường giả;
• Điểm n: “Dùng phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người” – sử dụng xăng, hóa chất, hoặc gây cháy gần khu dân cư.

Tình tiết giảm nhẹ

Theo Điều 51 BLHS, người phạm tội có thể được xem xét giảm nhẹ nếu:

• Tự nguyện bồi thường, giúp dập tắt cháy;
• Thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
• Là người có nhân thân tốt, chưa từng vi phạm pháp luật.

Ngoài hình phạt tù, người phạm tội còn bị gì?

Ngoài hình phạt tù, tòa án có thể áp dụng biện pháp tư pháp:

• Buộc bồi thường thiệt hại cho Nhà nước, tổ chức, cá nhân bị ảnh hưởng;
• Tịch thu công cụ, phương tiện gây cháy;
• Buộc trồng lại rừng hoặc khôi phục lại hiện trạng ban đầu theo Điều 48 BLHS;
• Cấm hành nghề hoặc cư trú tại khu vực gần rừng trong một thời gian.

Khuyến nghị và kết luận

Cháy rừng không đơn thuần là sự cố môi trường mà có thể là hành vi phạm tội hình sự với hậu quả nghiêm trọng. Mỗi người dân cần nhận thức rõ:

• Không sử dụng lửa trong hoặc gần rừng trong mùa khô khi chưa có biện pháp đảm bảo an toàn;
• Báo ngay cho chính quyền địa phương khi phát hiện cháy;
• Tham gia bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng theo quy định pháp luật.

Việc xử lý nghiêm minh các vụ cháy rừng không chỉ răn đe người vi phạm mà còn góp phần bảo vệ môi trường sống bền vững, giữ gìn hệ sinh thái rừng “lá phổi xanh” quý giá của quốc gia.

Xem thêm 

Bóng tối của lòng tin: Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản và những hệ lụy đau lòng

Mở Công ty tư vấn du học rồi lừa đảo hàng chục người

Công Ty Bất Động Sản Lừa Đảo: Dấu Hiệu và Cách Phòng Tránh(Mở trong cửa số mới)