Thu phí hiến máu “tự nguyện” – Hành vi mập mờ giữa thiện nguyện và trục lợi

Hiến máu nhân đạo là hoạt động mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, được Nhà nước khuyến khích và toàn xã hội ủng hộ. Theo lẽ thường, người hiến máu là người cho đi không nhận thù lao, và càng không phải trả tiền để được hiến. Tuy nhiên, thực tế hiện nay đã xuất hiện tình trạng một số nhóm tổ chức hoạt động hiến máu “tự phát”, yêu cầu người tham gia đóng các khoản phí gọi là “phí tổ chức”, “phí tài liệu”, “phí hỗ trợ” … gây nhiều tranh cãi về mặt pháp lý và đạo đức. Liệu những khoản phí này có hợp pháp? Việc thu tiền người hiến máu có thể bị xử lý theo pháp luật?

Hiến máu nhân đạo: Được khuyến khích, không thu tiền

Tại Việt Nam, hiến máu nhân đạo không được điều chỉnh bởi một luật chuyên biệt, mà chủ yếu dựa trên các văn bản dưới luật, như:

• Thông tư số 26/2013/TT-BYT của Bộ Y tế hướng dẫn hoạt động truyền máu;
• Quyết định số 43/2000/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về vận động và khuyến khích nhân dân hiến máu tình nguyện;
• Hệ thống pháp luật liên quan đến y tế, từ thiện, xử phạt hành chính và hình sự.

Theo đó, người hiến máu hoàn toàn không phải trả bất kỳ khoản phí nào để được hiến máu, kể cả trong các chương trình do cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội hay nhóm thiện nguyện đứng ra vận động. Các chi phí liên quan đến tổ chức hiến máu (địa điểm, thiết bị, nhân lực…) là trách nhiệm của bên tổ chức và thường được hỗ trợ từ ngân sách, quỹ xã hội, tài trợ, hoặc tự nguyện đóng góp từ cộng đồng, không phải do người hiến máu chi trả.

Việc thu phí người hiến máu: Có vi phạm pháp luật không?

Pháp luật hiện hành không cho phép thu phí người hiến máu

Không có quy định pháp luật nào cho phép tổ chức/cá nhân thu tiền người hiến máu dưới danh nghĩa “chi phí tổ chức”, “hỗ trợ vận hành” hoặc “phí phát tài liệu”. Ngược lại, bản chất của hiến máu nhân đạo là không vì lợi nhuận, do đó nếu tổ chức thu tiền từ người hiến mà không công khai, không minh bạch, không có mục đích rõ ràng thì khó có thể xem là hợp pháp.

Trường hợp nhóm thiện nguyện tự ý tổ chức và thu tiền mà không được ủy quyền hoặc phối hợp với các cơ quan chuyên môn như Hội Chữ thập đỏ, Trung tâm huyết học, bệnh viện… thì cần xem xét kỹ về mục đích sử dụng khoản thu.

Có thể bị xử phạt hành chính nếu gian dối hoặc sử dụng tiền sai mục đích

Dù hiện chưa có điều khoản xử phạt cụ thể cho hành vi “thu phí người hiến máu”, nhưng nếu việc thu tiền đi kèm với thông tin sai lệch, gây hiểu lầm, mạo danh tổ chức y tế, từ thiện…, thì có thể xem xét xử phạt hành chính theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP, cụ thể:

• Tại điểm c khoản 1 Điều 15 – Xử phạt hành vi dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản, chẳng hạn như vận động tài trợ, thiện nguyện để vụ lợi, chiếm đoạt, sử dụng sai mục đích tài sản được quyên góp thì sẽ bị phạt từ 2 triệu đến 3 triệu đồng, tùy theo hành vi, đối tượng và mức độ vi phạm.

Có thể truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có hành vi gian dối để chiếm đoạt tiền

Trong trường hợp nhóm tổ chức dùng thủ đoạn gian dối (như mạo danh tổ chức uy tín, làm giả thông báo, tài liệu… để vận động người dân nộp tiền) rồi chiếm đoạt, không thực hiện hoạt động hiến máu đúng như cam kết thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về:

• Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS 2015, sửa đổi bổ sung 2025);
• Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175 BLHS) nếu có hành vi vay mượn, nhận tiền rồi không sử dụng đúng cam kết.

Mức hình phạt từ phạt cải tạo không giam giữ đến tù chung thân, tùy theo số tiền chiếm đoạt, tính chất và thủ đoạn phạm tội.

Một số lưu ý và kiến nghị

• Người dân khi tham gia hiến máu nên đăng ký tại các địa điểm chính thống như bệnh viện, Hội Chữ thập đỏ, chương trình do cơ quan nhà nước phối hợp tổ chức;
• Không nên nộp tiền dưới bất kỳ hình thức nào nếu chưa rõ ràng về đơn vị tổ chức, mục đích thu, cơ sở pháp lý;
• Cơ quan quản lý (Sở Y tế, UBND cấp huyện, Công an) cần tăng cường kiểm tra, xử lý các nhóm hoạt động thiện nguyện trá hình, có dấu hiệu trục lợi cá nhân;
• Nếu phát hiện tổ chức có hành vi thu tiền mập mờ, có thể tố giác đến cơ quan Công an để điều tra, làm rõ dấu hiệu vi phạm.

Kết luận

Việc vận động hiến máu nhân đạo là hoạt động đáng trân trọng, cần sự minh bạch và vô tư. Khi các khoản phí không rõ ràng bị áp lên người hiến máu – những người đã tình nguyện cho đi vì cộng đồng – thì hành vi đó không chỉ đánh mất ý nghĩa nhân văn, mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng. Thiện nguyện không thể là cái cớ để trục lợi. Pháp luật cần được vận dụng nghiêm minh để bảo vệ lòng tốt khỏi bị lợi dụng.

Xem thêm 

Việc áp giá điện cho đối tượng sinh viên, người lao động thuê trọ được quy định ra sao?

Rủi ro trong hợp đồng mua bán? – LUẬTSƯ.NET giúp bạn bảo vệ quyền lợi

Luật Sư Tư Vấn Pháp Luật Miễn Phí Qua Điện Thoại 24/7