Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND) năm 2024 có hiệu lực từ ngày 01/01/2025, mang theo nhiều kỳ vọng về một nền tư pháp hiệu quả và công bằng hơn. Trong đó, quy định về việc Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ, dù không hoàn toàn mới so với Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015, nhưng vẫn là một điểm mới quan trọng, thể hiện sự chuyển dịch từ tư duy về vai trò của Tòa án và hứa hẹn tác động đáng kể đến chất lượng xét xử. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích quy định này, làm rõ những điểm khác biệt, ý nghĩa và tiềm năng của nó trong bối cảnh hiện tại.
“Hỗ trợ” hay “Gánh vác”? – Sự khác biệt tinh tế trong các tiếp cận
Khoản 2 Điều 6 BLTTDS năm 2015 đã quy định về trách nhiệm của Tòa án trong việc hỗ trợ đương sự thu thập chứng cứ “Tòa án có trách nhiệm hỗ trợ đương sự trong việc thu thập chứng cứ và chỉ tiến hành thu thập, xác minh chứng cứ trong những trường hợp do Bộ luật này quy định.” Tuy nhiên, quy định này, trên thực tế, thường bị “mắc kẹt” trong vai trò hỗ trợ mang tính thủ tục, chủ yếu là hướng dẫn, tạo điều kiện cho các bên thực hiện quyền và nghĩa vụ.
Ngược lại, LTCTAND 2024 thổi vào quy định này một tinh thần chủ động hơn cho thấy sự sẵn sàng của Tòa án trong việc “gánh vác” một phần trách nhiệm thu thập chứng cứ, đặc biệt trong những vụ án mà các bên gặp khó khăn thực sự. Sự khác biệt không chỉ nằm ở ngôn ngữ, mà còn ở cách tiếp cận của nhà làm luật.
Việc đưa quy định này vào LTCTAND 2024, văn bản định hình cơ cấu, chức năng, và nhiệm vụ của Tòa án, khẳng định rằng đây không chỉ là một quy tắc tố tụng, mà là một nguyên tắc hoạt động. Tòa án không còn là “trọng tài” thụ động, mà là một chủ thể tích cực, dấn thân vào quá trình tìm kiếm sự thật khách quan.
Mở rộng phạm vi, làm rõ điều kiện chi tiết hóa trách nhiệm hỗ trợ
Một điểm đáng chú ý khác là phạm vi áp dụng rộng hơn của quy định trong LTCTAND 2024. Nếu như BLTTDS năm 2015 chủ yếu tập trung vào các vụ việc dân sự, thì LTCTAND 2024 mở rộng phạm vi hỗ trợ thu thập chứng cứ sang “vụ án hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác theo quy định của pháp luật.” Điều này cho thấy sự quan tâm của nhà làm luật đến việc đảm bảo công lý trong nhiều lĩnh vực khác nhau, không chỉ giới hạn trong tranh chấp dân sự.
Bên cạnh đó, LTCTAND 2024 cũng làm rõ hơn điều kiện để Tòa án thực hiện việc hỗ trợ thu thập chứng cứ. Theo đó, Tòa án chỉ can thiệp khi “các bên đã thực hiện các biện pháp cần thiết nhưng không thu thập được tài liệu, chứng cứ và đề nghị Tòa án hỗ trợ.” Điều này tránh việc Tòa án can thiệp quá sớm, làm thay đổi bản chất của quá trình tố tụng, hoặc thay thế hoàn toàn trách nhiệm của các bên trong việc thu thập chứng cứ. Quy định này cũng giúp Tòa án tập trung nguồn lực vào những vụ việc thực sự cần thiết, tránh lãng phí và đảm bảo hiệu quả hoạt động.
Tiềm năng và thách thức – Hướng đến một nền tư pháp chủ động hơn
1. Tiềm năng
Quy định về việc Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ trong LTCTAND 2024 mang đến những tiềm năng to lớn cho việc nâng cao chất lượng xét xử. Với vai trò chủ động hơn, Tòa án có thể đảm bảo rằng mọi chứng cứ quan trọng đều được thu thập đầy đủ, khách quan, giúp làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án và đưa ra những phán quyết công bằng, đúng pháp luật.
2. Thách thức
Tuy nhiên, quy định này cũng đặt ra không ít thách thức. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan, trung lập khi Tòa án chủ động thu thập chứng cứ? Làm thế nào để tránh việc Tòa án lạm quyền, can thiệp quá sâu vào quá trình tố tụng? Làm thế nào để Tòa án có đủ nguồn lực về nhân lực, tài chính, và chuyên môn để thực hiện nhiệm vụ này một cách hiệu quả?
3. Giải pháp
Để biến tiềm năng thành hiện thực và vượt qua những thách thức đặt ra, cần có những giải pháp đồng bộ:
- Xây dựng quy trình, thủ tục rõ ràng: Cần có quy định chi tiết về quy trình, thủ tục để Tòa án thực hiện việc hỗ trợ thu thập chứng cứ, đảm bảo tính minh bạch, công khai, và có sự tham gia của các bên liên quan.
- Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ: Cần nâng cao năng lực cho đội ngũ thẩm phán, thư ký tòa án, đảm bảo họ có đủ kiến thức, kỹ năng, và kinh nghiệm để thực hiện nhiệm vụ này một cách chuyên nghiệp.
- Bảo đảm nguồn lực cho Tòa án: Cần tăng cường đầu tư cho Tòa án về cơ sở vật chất, trang thiết bị, và công nghệ thông tin, giúp Tòa án thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ thu thập chứng cứ một cách hiệu quả.
- Thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả: Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ từ phía các cơ quan cấp trên, các tổ chức xã hội, và người dân, đảm bảo rằng việc Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ được thực hiện đúng pháp luật, không gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
Kết luận
Quy định về việc Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024 không phải là một sự “phát minh” hoàn toàn mới, mà là một sự cụ thể hóa, hệ thống hóa, và nhấn mạnh vai trò hỗ trợ của Tòa án trong việc thu thập chứng cứ. Nó thể hiện sự thay đổi trong tư duy về vai trò của Tòa án, từ thụ động sang chủ động hơn trong việc bảo đảm sự thật khách quan của vụ án được làm sáng tỏ, đồng thời mở rộng phạm vi áp dụng và làm rõ điều kiện để Tòa án can thiệp.
Xem thêm:
Thủ tục cấp Giấy phép đủ điều kiện kinh doanh karaoke, vũ trường từ 12/11/2024
Phạt Đến 100 Triệu Đồng Doanh Nghiệp Bảo Hiểm Không Giải Thích Rõ Ràng Quyền Lợi Khách Hàng
