Điều khiển xe không có giấy phép lái xe gây hậu quả – Trách nhiệm hình sự ra sao?

1. Mở đầu

Giấy phép lái xe (GPLX) là điều kiện bắt buộc để một cá nhân được phép điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều trường hợp người không có GPLX (do chưa học, bị tước bằng, hoặc mượn xe trái phép) tham gia giao thông, thậm chí gây tai nạn nghiêm trọng.

2. Cơ sở pháp lý

• Điều 260 BLHS 2015: Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ.
• Điểm a khoản 2 Điều 260 quy định: phạm tội trong trường hợp “không có giấy phép lái xe theo quy định” thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
• Nghị định 100/2019/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 123/2021/NĐ-CP: Phạt tiền đối với người điều khiển xe mô tô, ô tô mà không có GPLX.

3. Phân tích dấu hiệu pháp lý

Hành vi khách quan:

• Người điều khiển xe ô tô, mô tô tham gia giao thông mà không có GPLX hợp lệ.
• Nếu không gây hậu quả hoặc hậu quả chưa đến mức nghiêm trọng → bị xử phạt hành chính.
• Nếu gây ra tai nạn với hậu quả: chết người, thương tích nặng, hoặc thiệt hại lớn về tài sản → bị xử lý hình sự theo Điều 260 BLHS.

Ý nghĩa pháp lý của “không có GPLX”:

• Chưa từng được cấp GPLX.
• GPLX đã bị thu hồi, tước quyền sử dụng.
• GPLX không phù hợp với loại xe điều khiển (ví dụ: có bằng B2 nhưng lái xe container).

Mặt chủ quan:

• Lỗi thường là vô ý do cẩu thả, nhưng BLHS quy định tình tiết “không có GPLX” là định khung tăng nặng, phản ánh mức độ nguy hiểm cao hơn.

Khách thể:

• Trật tự an toàn giao thông, tính mạng, sức khỏe, tài sản của người khác.

4. Tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ

• Tăng nặng: Gây tai nạn trong khi vừa không có GPLX, vừa sử dụng rượu bia, ma túy; gây chết nhiều người.
• Giảm nhẹ: Bồi thường toàn bộ thiệt hại, thành khẩn khai báo, tự nguyện khắc phục hậu quả.

Theo Điều 260 BLHS, mức án đối với trường hợp không GPLX gây tai nạn có thể từ 03 năm đến 10 năm tù, và nếu hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, có thể lên tới 15 năm tù.

5. Thực tiễn áp dụng

Thực tiễn xét xử cho thấy, nhiều vụ án nghiêm trọng có nguyên nhân từ việc người lái không có GPLX nhưng vẫn điều khiển phương tiện. Các bản án thường xác định rõ đây là tình tiết định khung, làm căn cứ áp dụng mức hình phạt nghiêm khắc.

Ví dụ: Một số vụ tai nạn xe máy do thanh thiếu niên chưa đủ tuổi lái xe gây chết người đã bị khởi tố, Tòa án tuyên án tù giam dù gia đình đã có bồi thường dân sự.

6. Kết luận và kiến nghị

Điều khiển xe không có GPLX là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, tiềm ẩn nguy cơ cao cho xã hội. Khi chưa gây hậu quả, hành vi này bị xử phạt hành chính; nhưng khi đã gây hậu quả chết người, thương tích nặng hoặc thiệt hại lớn về tài sản, người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 260 BLHS.

Kiến nghị:

• Cần tăng cường kiểm tra, xử lý triệt để tình trạng “mượn xe”, “chạy thử xe” khi chưa có GPLX.
• Đối với thanh thiếu niên vi phạm, cần kết hợp biện pháp xử lý với giáo dục gia đình và nhà trường.
• Xem xét quy định trách nhiệm liên đới của chủ phương tiện khi giao xe cho người không có GPLX.

Xem thêm 

Quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương có gì đặc biệt?

Quyền và nghĩa vụ mà người tiêu dùng cần biết năm 2025

Trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin cho người tiêu dùng

Bồi thường thiệt hại: Có nguyên tắc, có giới hạn