Phá rừng đầu nguồn gây lũ quét – Hành vi có thể xử lý hình sự không?

Lũ quét – Thiên tai hay hậu quả của tội phạm môi trường?

Những năm gần đây, lũ quét, sạt lở đất xảy ra ngày càng nhiều ở các khu vực miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và miền Trung, cướp đi sinh mạng, tài sản, thậm chí là cả những bản làng. Trong nhiều báo cáo, một nguyên nhân nghiêm trọng được chỉ ra là nạn phá rừng đầu nguồn. Rừng bị tàn phá đồng nghĩa với việc mất đi “lá chắn xanh” giúp giữ nước, chống xói mòn và điều tiết dòng chảy. Khi rừng không còn, mưa lớn kéo dài sẽ khiến đất đá sạt xuống, nước tràn xuống dốc với tốc độ khủng khiếp, gây ra lũ quét.

Vậy hành vi phá rừng dẫn đến hậu quả thiên tai như lũ quét, sạt lở đất, thiệt hại tính mạng và tài sản có thể bị xử lý hình sự không? Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định như thế nào?

Cơ sở pháp lý: Điều 243 Bộ luật Hình sự – Tội hủy hoại rừng

Theo Điều 243 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định về Tội hủy hoại rừng như sau: “Người nào hủy hoại rừng bằng cách chặt, đốt, phá hoại bằng hóa chất hoặc bằng cách khác trái pháp luật thì tùy vào mức độ có thể bị phạt tù từ 01 năm đến 15 năm”. Cụ thể, các khung hình phạt được quy định như sau:

• Khung cơ bản: Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm nếu hành vi phá rừng trái phép mà chưa gây hậu quả nghiêm trọng.
• Khung tăng nặng: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm, nếu phạm tội có tổ chức, chuyên nghiệp, hoặc gây thiệt hại lớn đến diện tích rừng, hoặc gây thiệt hại trên 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
• Khung đặc biệt nghiêm trọng: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm nếu hành vi gây ra hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, bao gồm thiệt hại về môi trường, tính mạng con người, hoặc thiệt hại trên 500.000.000 đồng.

Như vậy, khi việc phá rừng đầu nguồn gây ra thiên tai (như lũ quét, sạt lở đất) làm chết người hoặc thiệt hại lớn về tài sản, hoàn toàn có thể bị xử lý hình sự theo khung cao nhất của Điều 243 Bộ luật Hình sự.

Hướng lập luận mới: Thiên tai là “hậu quả trực tiếp” của hành vi phạm tội

Thông thường, các đối tượng phá rừng viện lý do “phát nương”, “làm rẫy”, “mở đường” … và cho rằng họ không cố ý gây ra thiên tai. Tuy nhiên, pháp luật hình sự không đòi hỏi người phạm tội phải cố ý với hậu quả thiệt hại, mà chỉ cần chứng minh:

• Hành vi phá rừng là trái pháp luật (không có giấy phép, không đúng quy hoạch…);
• Khu vực bị phá là rừng phòng hộ, rừng đầu nguồn có chức năng giữ đất, điều tiết nước;
• Hành vi này góp phần trực tiếp gây ra lũ quét, sạt lở đất, thiệt hại cho cộng đồng.

Dưới góc độ pháp lý mới, có thể xem thiên tai không hoàn toàn là yếu tố khách quan, mà là hậu quả được tăng cường bởi hành vi phá hoại môi trường, đặc biệt là khi đã có cảnh báo từ trước.

Dẫn chứng thực tế: Những “bản án” từ rừng bị chặt

a) Lũ quét ở huyện Kỳ Sơn, Nghệ An (2022):

Vào tháng 9/2022, huyện Kỳ Sơn, Nghệ An đã hứng chịu trận lũ quét lịch sử khiến nhiều nhà cửa bị cuốn trôi, thiệt hại nặng nề về tài sản và gây ra cái chết của một cán bộ xã đang làm nhiệm vụ giúp dân. Nguyên nhân được chỉ ra có liên quan đến việc rừng đầu nguồn tại khu vực này bị tàn phá trong thời gian dài.

Nguồn: Báo Nghệ An: Kỳ Sơn (Nghệ An): Thảm họa lũ quét và nỗi đau người ở lại

b) Phá rừng phòng hộ ở Lâm Đồng (2023):

Trong năm 2023, nhiều vụ phá rừng phòng hộ quy mô lớn tại Lâm Đồng đã được phát hiện và xử lý. Cụ thể, một số cá nhân đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 243 BLHS vì hành vi hủy hoại rừng để chiếm đất hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng trái phép, gây ra tình trạng xói mòn đất nghiêm trọng và gia tăng nguy cơ sạt lở trong mùa mưa.

Nguồn: VnExpress: Hơn 100 bị can phá rừng phòng hộ Lâm Đồng

Trách nhiệm ngoài hình sự: Bồi thường, khôi phục và bị phạt hành chính

Ngoài án tù, người phạm tội phá rừng còn có thể phải chịu các trách nhiệm khác:

• Buộc trồng lại rừng hoặc phục hồi môi trường: Người gây ra thiệt hại môi trường có trách nhiệm khôi phục lại tình trạng môi trường ban đầu.
• Bồi thường thiệt hại: Theo pháp luật dân sự, người gây ra thiệt hại phải bồi thường cho Nhà nước và các nạn nhân của thiên tai do hành vi phá rừng gây ra.
• Xử phạt hành chính: Hành vi vi phạm các quy định về quản lý rừng, phát triển rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP của Chính phủ. Mức phạt có thể lên đến hàng trăm triệu đồng, tùy thuộc vào quy mô và tính chất của hành vi vi phạm.

Thậm chí, nếu hành vi phá rừng được thực hiện bởi tổ chức, công ty (pháp nhân thương mại) thì pháp nhân đó cũng có thể bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 76 BLHS.

Góc nhìn pháp lý: Hình sự hóa để răn đe, bảo vệ rừng và con người

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang trở thành mối đe dọa toàn cầu, những cánh rừng đầu nguồn không chỉ là “lá phổi xanh”, mà còn là hệ thống phòng thủ thiên nhiên chống lũ quét và sạt lở. Phá bỏ những cánh rừng ấy cũng đồng nghĩa với việc gạt bỏ an toàn tính mạng của hàng nghìn người dân phía hạ lưu.

Vì vậy, đã đến lúc cần nhìn nhận hành vi phá rừng đầu nguồn không chỉ là vi phạm hành chính, mà là tội phạm môi trường nguy hiểm và cần xử lý nghiêm khắc. Việc truy cứu trách nhiệm hình sự không chỉ để trừng phạt, mà còn là để cảnh báo, ngăn ngừa các hậu quả khôn lường.

Kết luận

Phá rừng đầu nguồn gây lũ quét không còn là câu chuyện của tự nhiên, mà là hậu quả tất yếu từ sự coi thường pháp luật và môi trường. Pháp luật Việt Nam đã có đủ quy định để xử lý hình sự hành vi này. Vấn đề là cần tăng cường giám sát, phát hiện sớm và xử lý nghiêm minh, không để người dân vô tội phải gánh chịu hậu quả từ những bàn tay vô trách nhiệm. Mỗi nhát rìu vào rừng đầu nguồn có thể là khởi đầu cho một án mạng dưới chân núi. Hãy hành động trước khi quá muộn.

Xem thêm 

Bóng tối của lòng tin: Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản và những hệ lụy đau lòng

Mở Công ty tư vấn du học rồi lừa đảo hàng chục người

Công Ty Bất Động Sản Lừa Đảo: Dấu Hiệu và Cách Phòng Tránh(Mở trong cửa số mới)