Tự ý tháo nước hồ thủy lợi vì “nghĩ sẽ vỡ” – Hành vi cứu người hay vi phạm pháp luật?

Khi bản năng sinh tồn va chạm pháp luật

Giữa mùa mưa lũ, tại một số địa phương đã ghi nhận tình huống người dân hoặc cán bộ địa phương tự ý tháo nước hồ thủy lợi với lý do “nghĩ rằng hồ sắp vỡ”. Hành vi này có thể giúp hạ mực nước, giảm nguy cơ ngập lụt – nhưng cũng có thể gây hậu quả nghiêm trọng ở hạ du nếu không kiểm soát được dòng chảy, làm vỡ bờ bao, cuốn trôi tài sản, gây chết người.

Hành vi tháo nước hồ thủy lợi được pháp luật điều chỉnh ra sao?

Hồ thủy lợi là công trình quan trọng, không được tùy tiện can thiệp

Theo Luật Thủy lợi 2017 và Luật Đê điều, các hồ, đập chứa nước là công trình có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn, được quản lý theo hệ thống. Việc vận hành, mở cửa xả lũ, xả tràn chỉ được thực hiện theo quy trình kỹ thuật do cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Việc tự ý vận hành hồ, tháo nước, mở cống xả, nếu không được phép, được xem là hành vi vi phạm pháp luật – kể cả khi động cơ là “phòng ngừa nguy hiểm”.

Căn cứ xử lý hành chính hoặc hình sự

• Theo Điều 21 Nghị định 03/2022/NĐ-CP, hành vi tự ý vận hành hồ, xả nước khi không có quyết định cho phép có thể bị xử phạt hành chính từ 10 đến 30 triệu đồng, tùy mức độ.
• Nếu hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng, có thể bị xử lý hình sự theo Điều 238 BLHS về “Tội vi phạm quy định bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng chống thiên tai”.
• Nếu gây sập, hư hỏng công trình nghiêm trọng, thiệt hại lớn, có thể bị xem xét theo Điều 303 – Tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, nếu có yếu tố cố ý hoặc chủ quan nghiêm trọng.

Tranh luận pháp lý: Cứu người hay vi phạm?

Góc nhìn bênh vực: “Phòng ngừa nguy cơ – hành vi trong tình thế cấp thiết”

Theo Điều 23 BLHS, người thực hiện hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết, tức là nhằm tránh nguy cơ thực tế đang đe dọa lợi ích chính đáng mà không còn cách nào khác có thể không bị coi là tội phạm nếu thiệt hại gây ra nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.

Áp dụng vào tình huống tháo nước hồ vì nghi sắp vỡ:

• Nếu người thực hiện hành vi có chuyên môn, nhận thấy nguy cơ sập đập là thực tế, đã báo cáo khẩn cấp nhưng không kịp có phản hồi và buộc phải hành động để cứu người, thì có thể xem là hành vi trong tình thế cấp thiết.
• Tuy nhiên, cần có chứng cứ khách quan về rủi ro sắp xảy ra (như mực nước vượt ngưỡng an toàn, có dấu hiệu rò rỉ…) và không có cách nào khác để ngăn ngừa nguy hiểm.

Góc nhìn ngược lại: “Không có quyền – gây hậu quả nghiêm trọng”

Pháp luật quy định rõ:

• Chỉ người được giao vận hành hồ, có chuyên môn, làm theo quy trình đã phê duyệt mới có quyền thao tác với hệ thống hồ thủy lợi. Nếu cá nhân tự ý tháo nước dù với ý định tốt nhưng thiếu kiến thức chuyên môn, gây thiệt hại ở hạ du như sạt lở, cuốn trôi tài sản, gây chết người… thì khó tránh khỏi trách nhiệm pháp lý.

Các yếu tố cần đánh giá:

• Có nguy cơ hồ vỡ thực sự hay chỉ là “nghĩ”?
• Có báo cáo với cơ quan chức năng không?
• Hậu quả thực tế gây ra cho vùng hạ du là gì?
• Người thực hiện có được giao nhiệm vụ hay không?

Nếu không chứng minh được tình huống “không còn cách nào khác”, hành vi này vẫn có thể bị xử lý về vi phạm quy định an toàn công trình và gây hậu quả nghiêm trọng.

Bài học thực tiễn: Cẩn trọng trong xử lý tình huống khẩn cấp

Cần kích hoạt kênh báo động và xử lý khẩn cấp đúng quy trình

Tất cả công trình hồ, đập đều có kế hoạch phòng chống thiên tai, trong đó có các kênh liên lạc khẩn cấp. Việc tự ý hành động bỏ qua kênh điều phối là rất nguy hiểm.

Không được lấy lý do “nghĩ sẽ vỡ” để thay thế quyết định chuyên môn

Một số trường hợp cán bộ xã, người dân hoặc cá nhân quản lý công trình vì quá lo sợ, thiếu kiến thức, đã tự ý tháo nước, dẫn đến lũ cuốn ở hạ lưu. Trong các vụ việc như vậy, dù không có động cơ xấu, người thực hiện vẫn có thể bị khởi tố nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Kết luận: Thiện ý không miễn trừ hậu quả pháp lý

Hành vi tháo nước hồ thủy lợi trong mùa mưa lũ không thể tùy tiện, kể cả với mục đích phòng ngừa nguy hiểm. Chỉ khi rơi vào tình thế cấp thiết, có chứng cứ khách quan, không còn cách nào khác để cứu người hoặc tài sản, thì hành vi đó mới có thể được loại trừ trách nhiệm hình sự theo luật định.

Vì vậy, mỗi địa phương cần:

• Đào tạo người quản lý hồ chứa về kỹ năng ứng phó rủi ro;
• Có hệ thống cảnh báo, báo động hai chiều giữa địa phương và cơ quan chuyên môn;
• Tuyên truyền rõ cho người dân: “Tự ý cứu người sai cách có thể trở thành người gây tai họa.”

Xem thêm 

Việc áp giá điện cho đối tượng sinh viên, người lao động thuê trọ được quy định ra sao?

Rủi ro trong hợp đồng mua bán? – LUẬTSƯ.NET giúp bạn bảo vệ quyền lợi

Luật Sư Tư Vấn Pháp Luật Miễn Phí Qua Điện Thoại 24/7