1 Khái niệm về tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài
Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại hoặc lao động mà có một trong các yếu tố sau đây:
- Có ít nhất một bên tham gia là cá nhân, tổ chức nước ngoài.
- Căn cứ để phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ pháp luật xảy ra ở nước ngoài.
- Đối tượng tranh chấp ở nước ngoài.
2 Nguyên tắc xác định thẩm quyền của Tòa án
Căn cứ tại Điều 470 Bộ luật tố tụng dân sự 2015, những vụ án, vụ việc có yếu tố nước ngoài thuộc thẩm quyền của Tòa án
- Vụ án dân sự đó có liên quan đến quyền đối với tài sản là bất động sản có trên lãnh thổ Việt Nam;
- Vụ án ly hôn giữa công dân Việt Nam với công dân nước ngoài hoặc người không quốc tịch, nếu cả hai vợ chồng cư trú, làm ăn, sinh sống lâu dài ở Việt Nam;
- Vụ án dân sự khác mà các bên được lựa chọn Tòa án Việt Nam để giải quyết theo pháp luật Việt Nam hoặc điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên và các bên đồng ý lựa chọn Tòa án Việt Nam.
- Các yêu cầu không có tranh chấp phát sinh từ quan hệ pháp luật dân sự quy định tại khoản 1 Điều này;
- Yêu cầu xác định một sự kiện pháp lý xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam;
- Tuyên bố công dân Việt Nam hoặc người nước ngoài cư trú tại Việt Nam bị mất tích, đã chết nếu việc tuyên bố đó có liên quan đến việc xác lập quyền, nghĩa vụ của họ trên lãnh thổ Việt Nam, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác;
- Tuyên bố người nước ngoài cư trú tại Việt Nam bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, mất năng lực hành vi dân sự nếu việc tuyên bố đó có liên quan đến việc xác lập quyền, nghĩa vụ của họ trên lãnh thổ Việt Nam;
- Công nhận tài sản có trên lãnh thổ Việt Nam là vô chủ, công nhận quyền sở hữu của người đang quản lý đối với tài sản vô chủ trên lãnh thổ Việt Nam.
Cụ thể nguyên tắc khi xác định thẩm quyền giải quyết của Tòa án
a. Thẩm quyền chung
- Tòa án Việt Nam có thẩm quyền chung đối với các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài nếu một trong các bên đương sự cư trú, làm việc, có trụ sở tại Việt Nam hoặc tài sản tranh chấp ở Việt Nam.
- Ngoài ra, nếu các bên có thỏa thuận lựa chọn Tòa án Việt Nam để giải quyết tranh chấp thì Tòa án Việt Nam cũng có thẩm quyền chung.
b. Thẩm quyền riêng
- Tòa án Việt Nam có thẩm quyền riêng biệt đối với các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài trong một số trường hợp đặc biệt, chẳng hạn như tranh chấp liên quan đến bất động sản tại Việt Nam.
- Các trường hợp khác theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
3 Thẩm quyền giải quyết theo các cấp
a. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh
Theo Điều 37 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự có yếu tố nước ngoài, bao gồm:
- Một bên đương sự là cá nhân, tổ chức nước ngoài.
- Tài sản liên quan nằm ở nước ngoài.
- Quan hệ pháp luật tranh chấp phát sinh ở nước ngoài hoặc cần áp dụng pháp luật nước ngoài
b. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện
Theo Điều 35 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án cấp huyện có thể thụ lý nếu vụ án có yếu tố nước ngoài nhưng không thuộc trường hợp bắt buộc do Tòa án cấp tỉnh giải quyết. Ví dụ:
- Ly hôn giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài nhưng người nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam.
c. Trường hợp đặc biệt thuộc Tòa án nhân dân tối cao
Theo Điều 38 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, nếu vụ án có liên quan đến điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên hoặc có tính chất đặc biệt phức tạp, Tòa án nhân dân tối cao có thể xem xét thụ lý.
4 Các trường hợp Tòa án Việt Nam không có thẩm quyền
- Vụ việc đã được Tòa án hoặc Trọng tài nước ngoài thụ lý giải quyết.
- Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật hoặc điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Kết Luận
Thẩm quyền của Tòa án trong tố tụng dân sự, đặc biệt những vụ án có yếu tố nước ngoài là vấn đề quan trọng nhằm đảm bảo giải quyết vụ án đúng pháp luật. Việc xác định thẩm quyền phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự 2015 và các văn bản hướng dẫn liên quan nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
