Đặt hàng từ livestream – Khi nào livestreamer phải chịu trách nhiệm pháp lý?

1. Bối cảnh thực tiễn

Hoạt động bán hàng qua livestream trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, Shopee đang phát triển mạnh mẽ. Đây là hình thức giao tiếp trực tiếp với khách hàng, tạo sự tin tưởng và kích thích nhu cầu mua sắm.

Trong thực tế, có hai nhóm chủ thể tham gia:

• Người bán hàng trực tiếp: Chủ tài khoản livestream, sở hữu hàng hóa, trực tiếp thực hiện giao dịch.
• Người quảng cáo / giới thiệu sản phẩm: Có thể là KOLs, người nổi tiếng hoặc cá nhân được thuê để livestream quảng bá, nhưng không trực tiếp sở hữu hoặc quản lý hàng hóa.

Cùng với sự phát triển này là các vụ việc bán hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc, quảng cáo sai sự thật. Điều này đặt ra câu hỏi: Khi nào livestreamer phải chịu trách nhiệm pháp lý?

2. Trách nhiệm pháp lý của người bán hàng trực tiếp

Người bán hàng qua livestream được coi là thương nhân hoặc cá nhân kinh doanh và phải tuân thủ:

• Công khai thông tin hàng hóa, dịch vụ: nguồn gốc, xuất xứ, giá cả, tính năng, điều kiện giao dịch.
• Bảo đảm chất lượng và đúng mô tả theo nội dung quảng bá.
• Chịu trách nhiệm bồi thường nếu hàng hóa không đúng mô tả hoặc gây thiệt hại cho người tiêu dùng.

Chế tài áp dụng:

• Xử phạt hành chính: Theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP, mức phạt có thể lên tới hàng trăm triệu đồng, kèm tịch thu tang vật, buộc cải chính thông tin.
• Truy cứu trách nhiệm hình sự:
• Tội buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng (Điều 192, 193, 194 BLHS).
• Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS) nếu sử dụng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tiền của khách hàng.

3. Trách nhiệm pháp lý của người quảng cáo / livestreamer thuê

Nếu livestreamer chỉ giới thiệu sản phẩm và không trực tiếp bán:

• Luật Quảng cáo 2012: Người phát ngôn, người thực hiện quảng cáo phải bảo đảm tính xác thực của thông tin; không quảng cáo hàng cấm, hàng giả.
• Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023: Người giới thiệu sản phẩm phải kiểm tra tính hợp pháp của hàng hóa trước khi quảng bá; nếu không, có thể liên đới bồi thường cho người tiêu dùng.

Chế tài áp dụng:

• Hành chính: Bị phạt theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP nếu quảng cáo sai sự thật hoặc vi phạm điều cấm.
• Hình sự: Nếu biết rõ hàng hóa vi phạm pháp luật mà vẫn quảng bá, livestreamer có thể bị xử lý với vai trò đồng phạm các tội nêu tại Điều 192 hoặc Điều 174 BLHS.

4. Ranh giới xác định trách nhiệm

5. Khuyến nghị thực tiễn

Đối với người bán hàng:

• Minh bạch thông tin, lưu trữ hóa đơn chứng từ, tuân thủ quy định thương mại điện tử.

Đối với livestreamer quảng cáo:

• Yêu cầu đối tác cung cấp giấy tờ chứng minh nguồn gốc, chất lượng sản phẩm.
• Ghi rõ giới hạn trách nhiệm trong hợp đồng quảng cáo.
• Từ chối quảng bá sản phẩm có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Đối với người tiêu dùng:

• Lựa chọn nguồn uy tín, lưu giữ bằng chứng giao dịch (video, tin nhắn, hóa đơn) để bảo vệ quyền lợi khi có tranh chấp.

6. Kết luận

Trong môi trường thương mại số, livestreamer không còn là “người dẫn chương trình” vô can. Dù là người bán hàng hay chỉ quảng cáo, cả hai đều có thể chịu trách nhiệm pháp lý nếu hành vi vi phạm pháp luật. Sự khác biệt giữa “bán” và “quảng cáo” không loại trừ nghĩa vụ kiểm chứng, minh bạch thông tin. Đây là yêu cầu bắt buộc để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và đảm bảo trật tự trong hoạt động thương mại điện tử.

Xem thêm 

Quyền lợi của người tiêu dùng dễ bị tổn thương có gì đặc biệt?

Quyền và nghĩa vụ mà người tiêu dùng cần biết năm 2025

Trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin cho người tiêu dùng

Bồi thường thiệt hại: Có nguyên tắc, có giới hạn