Phòng vệ chính đáng là quyền của mọi người khi đối diện với hành vi xâm hại đến lợi ích hợp pháp của mình, tuy nhiên, khi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, hành vi này có thể trở thành tội phạm, đặc biệt là trong trường hợp giết người. Đây là một tình huống phức tạp mà pháp luật phải cân nhắc giữa quyền tự vệ và nguyên tắc bảo vệ tính mạng của người khác.
1. Thế nào là phòng vệ chính đáng?
Theo Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017): “Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên”.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
2. Phòng vệ chính đáng hợp pháp khi nào?
- Có hành vi tấn công trái pháp luật từ người khác.
- Hành vi phòng vệ cần thiết và tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi tấn công.
- Không có dấu hiệu quá mức cần thiết trong việc chống trả.
Ví dụ:
- Một kẻ cướp lao vào tấn công bạn bằng dao, bạn giật lấy dao và đâm kẻ đó để tự vệ. Nếu hành động của bạn dừng lại khi kẻ cướp không còn khả năng tấn công thì đây là phòng vệ chính đáng.
3. Khi nào phòng vệ chính đáng trở thành tội phạm?
Phòng vệ trở thành tội phạm khi vượt quá giới hạn cần thiết trong các tình huống cụ thể. Khoản 2 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 quy định: Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.
Ví dụ:
- Bạn bị người khác đánh và có quyền phòng vệ. Tuy nhiên, nếu bạn dùng dao hoặc vũ khí nguy hiểm để chống lại kẻ tấn công mà không có sự đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng của bạn, hành vi này có thể bị coi là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và dẫn đến tội giết người.
4. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng
Theo Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015, quy định về tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội như sau:
- Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
- Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.
5. Cách xác định giới hạn phòng vệ chính đáng
Tòa án sẽ xem xét những yếu tố sau khi xác định xem phòng vệ có vượt quá giới hạn không:
- Nguy cơ và mức độ đe dọa từ hành vi tấn công.
- Phương pháp phòng vệ có phù hợp và cần thiết hay không.
- Tình trạng của người phòng vệ khi hành động (ví dụ, có bị mất kiểm soát vì sự tấn công hay không).
6. Cách bảo vệ mình khi lỡ vượt quá giới hạn phòng vệ
- Chứng minh rằng bản thân không cố ý giết người, mà chỉ phản ứng trong trạng thái hoảng loạn.
- Cung cấp bằng chứng (video, nhân chứng, vết thương của bản thân) để cho thấy mức độ nguy hiểm của kẻ tấn công.
- Nếu có cơ hội tránh né hoặc thoát thân mà không cần giết người, hãy ưu tiên lựa chọn này để không rơi vào tình huống phạm tội.
Xem thêm:
Tội cố ý gây thương tích, các yếu tố cấu thành tội phạm và khung hình phạt
Tội giết người, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ và trách nhiệm hình sự khác
