Khởi tố vụ án hình sự (VAHS) là giai đoạn đầu tiên của quá trình tố tụng hình sự, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định có hay không hành vi phạm tội để tiến hành điều tra, truy tố và xét xử. Do đó, khi thực hiện việc khởi tố cần xác định được những căn cứ để khởi tố VAHS theo quy định tại BLTTHS 2015.
1. Căn cứ khởi tố vụ án hình sự
Chỉ được khởi tố VAHS khi có xác định hành vi có dấu hiệu tội phạm. Theo đó tại Điều 143 BLTTHS 2015 quy định về căn cứ xác định dấu hiệu tội phạm, bao gồm:
- Tố giác của cá nhân.
- Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
- Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng.
- Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước.
- Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm.
- Người phạm tội tự thú.
2. Các trường hợp không được khởi tố vụ án hình sự
Theo quy định tại Điều 157 BLTTHS 2015, không được khởi tố VAHS khi có một trong các căn cứ sau:
- Không có sự việc phạm tội.
- Hành vi không cấu thành tội phạm.
- Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự.
- Người mà hành vi phạm tội đã có bản án hoặc quyết định đình chỉ vụ án có hiệu lực pháp luật.
- Đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.
- Tội phạm đã được đại xá.
- Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết (trừ trường hợp tái thẩm đối với người khác).
- Bị hại hoặc người bị hại không yêu cầu khởi tố đối với các tội được quy định tại khoản 8 Điều 157 BLTTHS 2015.
3. Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự
Theo quy định tại Điều 153 BLTTHS 2015, khởi tố VAHS thuộc thẩm quyền của những cơ quan sau đây:
- Cơ quan điều tra:
- Quyết định khởi tố VAHS đối với tất cả vụ việc có dấu hiệu tội phạm.
- Trừ những vụ án được giao bởi những cơ quan có thẩm quyền khác.
- Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra:
- Ra quyết định khởi tố VAHS trong trường hợp được quy định tại Điều 164 BLTTHS 2015.
- Viện Kiểm sát:
- Huỷ bỏ quyết định không khởi tố VAHS của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
- Trực tiếp giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.
- Trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm hoặc theo yêu cầu khởi tố của Hội đồng xét xử.
- Hội đồng xét xử:
- Ra quyết định khởi tố.
- Yêu cầu Viện Kiểm sát khởi tố VAHS nếu qua việc xét xử tại phiên toà mà phát hiện có việc bỏ lọt tội phạm.
4. Trình tự, thủ tục khởi tố vụ án hình sự
Bước 1: Tiếp nhận và xử lý nguồn tin tội phạm
Nguyên tắc tiếp nhận và xử lý nguồn tin tội phạm:
- Phải được tiếp nhận đầy đủ, giải quyết kịp thời.
- Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận không được từ chối tiếp nhận.
Theo đó, cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận được quy định tại khoản 2 Điều 145 BLTTHS 2015:
- Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát:
- Tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.
- Cơ quan, tổ chức khác:
- Tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm.
Thêm vào đó, cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo tội phạm, kiến nghị khởi tố:
- Cơ quan điều tra.
- Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
- Viện kiểm sát.
Lưu ý:
- Tố giác, tin báo về tội phạm có thể thực hiện bằng lời nói hoặc văn bản.
- Cơ quan có thẩm quyền giải quyết có trách nhiệm thông báo cho cá nhân, cơ quan, tổ chức đã tố giác, báo tin tội phạm, kiến nghị khởi tố.
- Thời hạn xác minh về nguồn tin tội phạm:
- 20 ngày kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo tội phạm, kiến nghị khởi tố.
Bước 2: Ra quyết định khởi tố VAHS
- Nếu có đủ căn cứ xác định có dấu hiệu phạm tội được quy định tại Điều 143 BLTTHS 2015, các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố VAHS.
- Nếu không đủ căn cứ, ra quyết định không khởi tố vụ án và thông báo đến cho người tố giác biết.
Kết luận
Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn quan trọng nhằm xác định có hay không hành vi phạm tội để làm cơ sở cho quá trình điều tra, truy tố và xét xử. Việc khởi tố phải tuân thủ chặt chẽ quy định pháp luật để đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan và tránh tình trạng oan sai.
Xem thêm
Quy định về thu giữ tang vật liên quan đến vụ án hình sự
Hướng Dẫn Chọn Luật Sư Hình Sự HCM Uy Tín và Chuyên Nghiệp
