Khó khăn khi điều tra tội phạm tin giả: Vì sao thủ phạm vẫn ngoài vòng pháp luật?

Tin giả (fake news) đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng trên không gian mạng, đặc biệt trong bối cảnh người dân ngày càng tiếp cận thông tin qua mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube. Những thông tin sai sự thật có thể gây hoang mang dư luận, xúc phạm danh dự cá nhân, làm ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan, tổ chức, thậm chí được sử dụng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Dù pháp luật hiện hành đã có quy định xử lý hành vi phát tán tin giả, nhưng công tác điều tra vẫn gặp nhiều rào cản lớn. Vậy, những vướng mắc nằm ở đâu và pháp luật cần điều chỉnh thế nào để ứng phó hiệu quả hơn?

I. Vì sao điều tra tội phạm tin giả lại khó khăn?

Một trong những trở ngại đầu tiên là rất khó để chứng minh người phát tán tin giả có “cố ý” thực hiện hành vi sai trái. Nhiều người dân chỉ đơn thuần chia sẻ lại thông tin mà họ thấy trên mạng, không chỉnh sửa, không thêm ý kiến, cũng không biết đó là tin giả. Trong khi đó, theo quy định của pháp luật hình sự, để truy cứu trách nhiệm hình sự, cần chứng minh rõ ràng người đó biết thông tin là sai nhưng vẫn cố tình phát tán để gây hậu quả. Đây là yếu tố rất khó xác định, đặc biệt trong bối cảnh các bài viết, bình luận có thể bị xóa rất nhanh, và người vi phạm không thừa nhận lỗi.

Một khó khăn khác là khó truy tìm người khởi xướng tin giả. Trong rất nhiều vụ việc, tin giả ban đầu được đăng tải từ tài khoản ẩn danh hoặc từ nhóm kín, rồi lan truyền rộng rãi chỉ sau vài giờ. Các cơ quan chức năng nhiều khi chỉ tìm được những người chia sẻ lại chứ không xác định được ai là người tạo ra thông tin giả đầu tiên. Việc không thể xác định được “gốc” của tin giả khiến quá trình xử lý vụ việc chỉ dừng ở mức phạt hành chính đối với một số cá nhân đăng lại, thay vì xử lý đúng đối tượng cần truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ngoài ra, một vướng mắc rất lớn là thiếu cơ chế pháp lý ràng buộc các nền tảng mạng xã hội phải hợp tác với cơ quan chức năng Việt Nam. Đa số các nền tảng lớn như Facebook, Google, TikTok đều đặt máy chủ ở nước ngoài, không có đại diện pháp lý chính thức tại Việt Nam, nên việc yêu cầu cung cấp thông tin tài khoản, địa chỉ IP hay gỡ bài vi phạm gặp rất nhiều khó khăn. Khi không có công cụ pháp lý đủ mạnh để buộc các nền tảng này thực hiện yêu cầu từ cơ quan điều tra, nhiều vụ việc bị kéo dài, mất dấu vết, gây ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý tin giả.

II. Cần hoàn thiện pháp luật theo hướng nào?

Để khắc phục những hạn chế trên, trước hết, cần bổ sung quy định pháp luật buộc các nền tảng mạng xã hội phải gỡ bỏ nội dung sai sự thật trong vòng 24 giờ kể từ khi có yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền. Đây là một biện pháp quan trọng nhằm ngăn chặn kịp thời tác động tiêu cực của tin giả, đồng thời tạo áp lực để các nền tảng phải chịu trách nhiệm hơn với nội dung hiển thị trên hệ thống của mình. Nhiều quốc gia như Đức, Singapore, Pháp đã có những quy định tương tự và đạt được kết quả tích cực trong việc quản lý thông tin trên mạng.

Cùng với đó, pháp luật cần quy định rõ chế tài xử phạt nếu nền tảng không thực hiện đúng thời hạn như phạt hành chính ở mức cao, giới hạn hoạt động quảng cáo tại Việt Nam, thậm chí tạm thời đình chỉ dịch vụ. Đây là cách để tạo sự bình đẳng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp công nghệ xuyên biên giới khi tham gia hoạt động tại thị trường Việt Nam.

Bên cạnh yếu tố nội luật, Việt Nam cũng cần tăng cường hợp tác quốc tế trong điều tra tội phạm mạng, đặc biệt là các vụ việc phát tán tin giả có yếu tố nước ngoài. Việc ký kết các hiệp định song phương hoặc đa phương về dẫn độ, chia sẻ dữ liệu điện tử, hỗ trợ kỹ thuật điều tra là rất cần thiết trong bối cảnh tội phạm mạng hoạt động ngày càng tinh vi và không có biên giới rõ ràng. Ngoài ra, cơ quan điều tra cũng cần được đầu tư thêm về nhân lực, kỹ năng và công nghệ để có thể tiếp cận, xử lý tin giả một cách chủ động và hiệu quả hơn.

III. Kết luận

Tin giả đang âm thầm trở thành một hình thức “tội phạm thời đại số” với hậu quả không kém gì các loại tội phạm truyền thống. Trong khi tốc độ lan truyền tin giả ngày càng nhanh thì pháp luật và cơ chế điều tra vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Để bảo vệ quyền lợi của người dân và đảm bảo môi trường thông tin lành mạnh, cần có những thay đổi kịp thời về pháp luật và tăng cường hợp tác quốc tế.

Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng, thực thi hiệu quả đối với tin giả không chỉ là yêu cầu trước mắt mà còn là nền tảng để đảm bảo an ninh, an toàn cho không gian mạng quốc gia trong dài hạn.

Xem thêm 

Bóng tối của lòng tin: Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản và những hệ lụy đau lòng

Mở Công ty tư vấn du học rồi lừa đảo hàng chục người

Công Ty Bất Động Sản Lừa Đảo: Dấu Hiệu và Cách Phòng Tránh(Mở trong cửa số mới)